Nga Shaban Murati
Është një praktikë dhe traditë e njohur diplomatike ndërkombëtare, që kur një shtet merr kryesimin rotativ të një organizate ndërkombëtare, qoftë të Bashkimit Europian, qoftë të OSBE, apo tjetër, në paraqitjen e programit të kryesimit jep edhe problematikën dhe identitetin gjeografik të rajonit nga vjen.
Ndaj lë një shije të hidhur kur lexon në faqen e Kryeministrisë fjalën e mbajtur në 9 janar 2020 mbi programin dhe prioritetet e kryesisë shqiptare të OSBE në Këshillin e Përhershëm të organizatës në Vienë nga kryetari i rradhës i OSBE dhe kryeministër e ministër i jashtëm i Shqipërisë, Edi Rama, dhe nuk përmendet asgjëkundi as Ballkani e as Kosova. Që nuk është e rastësishme dhe as harresë e tregon edhe fakti që as në konferencën e përbashkët të shtypit me sekretarin e përgjithshëm të OSBE në Vienë kryesuesi shqiptar i OSBE nuk përmendi as Ballkanin dhe as Kosovën.
Ndoshta ata, që i shkruajnë fjalimet do të justifikohen se këtë lloj fjalimi, që fluturon nëpër re dhe nuk përmend as Ballkanin dhe as Kosovën, e dikton neutraliteti, që e kërkon një post i tillë i kryetarit të rradhës të OSBE. Është një alibi që nuk qendron, mjafton të shohësh fjalimet e kryetarëve të mëparshëm të rradhës të OSBE, ku të gjithë kanë paraqitur identitetin e problematikës së vet rajonale.
Janë dy cikle problemesh, që përballon çdo shtet, që merr kryesimin. Cikli i parë është ai i problemeve të përgjithshme të organizatës, siç janë terrorizmi, çeshtja e Ukrainës Lindore apo e Transnistrias. Cikli i dytë është ai i problemeve të rajonit përkatës nga vjen shteti kryesues dhe që presupozon se ai do të përqendrohet të japë kontribut të veçantë për zgjidhjen e tyre.
Nuk besoj se ka diplomat të çdo niveli qoftë, që mendon se kryetarit të rradhës të OSBE, Shqipërisë, dikush ia ka ndaluar të flasë për Ballkanin. Ballkani është një nga rajonet më të pastabilizuar të kontinentit europian. Është rajoni, ku janë të pazgjidhura dy nga dosjet diplomatike më të mprehta në vlim, siç është çeshtja e shtetit të Bosnjë-Hercegovinës dhe çeshtja pezull e normalizimit përfundimtar të marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës.
Ballkani është rajoni, që jo vetëm nuk ka përmbyllur ciklin e pajtimit, por po sjell valë të reja të nacionalizmit agresiv, siç shihet në marrëdhëniet e acaruara midis Serbisë dhe Malit të Zi, Serbisë dhe Kroacisë, Serbisë dhe Bosnjë-Hercegovinës, Serbisë dhe Kosovës.
Ballkani është në të njejtën kohe rajoni, ku pas ndërhyrjes ushtarake ruse në Ukrainë dhe aneksimit të dhunshëm të Krimesë, strategjia ruse e tensioneve dhe e përplasjeve gjeopolitike u çvendos në rajonin ballkanik. Shqipëria është shtet anëtar i NATO-s, shtet kandidat i BE, shtet ballkanik, ndaj është e pakuptueshme që merr kryesinë e rradhës të OSBE dhe nuk e përmend as Ballkanin e as Kosovën.
Që nuk është normale kjo lloj sjellje diplomatike e Shqipërisë mjafton ta krahasojmë me qendrimin e mbajtur nga Serbia, një shtet ballkanik kryesues i OSBE në vitin 2015. Serbia është anëtare e re e OSBE dhe ka hyrë në këtë organizatë dhjetë vjet pas Shqipërisë, pavarësisht se mori kryesimin e OSBE pesë vjet përpara Shqipërisë, me ndihmën e Shqipërisë.
Në mbledhjen inagurale të kryesimit të OSBE nga Serbia, në fjalën e mbajtur nga ministri i jashtëm serb Ivica Daçiç në Këshillin e Përhershëm të OSBE në Vienë në 15 janar 2015 për paraqitjen e prioriteteve të Serbisë gjatë kryesimit, kryetari serb i rradhës foli për Ballkanin Perëndimor dhe për proceset e bashkëpunimit rajonal dhe të pajtimit rajonal në Ballkan.
Edhe më parë në mbledhjen e Këshillit të Përhershëm të OSBE në Vienë në 15 korrik 2014, kur paraqiti prioritetet e kryesisë së Serbisë të OSBE për vitin 2015, ministri i jashtëm serb Ivica Daçiç deklaroi se kryesia serbe e OSBE për vitin 2015 do t’i kushtojë vëmendje të veçantë Ballkanit Perëndimor me fokus në bashkëpunimin rajonal dhe ripajtimin rajonal. Ivica Daçiç shprehu angazhimin e plotë të Serbisë në dialogun e udhëhequr nga BE midis Beogradit dhe Prishtinës dhe njoftoi se planifikon të bëjë vizita në vendet, ku ka prezencë të OSBE, përfshirë edhe Kosovën.
Pra Serbinë si shtet ballkanik nuk e pengoi i ashtuquajturi neutralitet i postit të kryetarit të rradhës të OSBE që të paraqesë në prioritetet e saj edhe Ballkanin, edhe Kosovën. Mënjanimi, që kryetari i ri i rradhës i OSBE nga Shqipëria i bën në programin dhe në prioritetet e veta të presidencës njëvjeçare edhe Ballkanit, edhe Kosovës, vjen si një shenjë e një veprimtarie kryesuese të paplanifikuar mirë dhe e cila po i shmanget detyrimeve shtetërore e kombëtare si dhe rolit të saj diplomatik e rajonal.
Emfazat infantile për rolin e ri historik të Shqipërisë që “për herë të parë në gjithë historinë e saj ka një rol në skenën ndërkombëtare”, nuk mund të mbulojnë të vërtetën që marrja e kryesimit të OSBE është një post pozitiv njëvjeçar me rotacion, si e drejtë e 57 shteteve anëtare të kësaj organizate, që përfshin edhe gjithë shtetet ish-republika sovjetike të Azisë.
Diplomacia e shteteve të vegjël nuk mund të jetë kozmopolite pa qenë së pari kombëtare. Sepse nëse Shqipëria si kryetare e rradhës nuk do të dëshmojë efikasitet në drejtimin e OSBE për përballimin e sfidave të rajonit të vet, vështirë të krijojë bindje se mund të sjell ndonjë kontribut në sfidat e mëdha kontinentale.
Është lehtësisht e kuptueshme se askush nuk pret që Shqipëria e luajë nga vendi gurin e rëndë të krizës së Ukrainës Lindore si një krizë që nuk po e zgjidhin dot as shtetet e mëdha si SHBA, Gjermania, Franca, etj. Askush nuk mendon se Shqipëria si kryetare e rradhës e OSBE do të zgjidhë krizën e Transnistrias, që është shpallur e pavarur para 30 vitesh duke krijuar një konflikt të ngrirë, që ekziston jo vetëm në OSBE, por që artificialisht është edhe në organizatën e vetme rajonale ballkanike të SEECP, ku për faj edhe të votës së Shqipërisë u pranua Moldavia anëtare si shtet ballkanik.
Në raport me sfidat e krizat globale të kontinentit Shqipëria si kryesuese e OSBE pritet të bëjë thjesht rutinën e organizimit të veprimtarive, eksplorimeve dhe misioneve diplomatike të OSBE në Ukrainë apo Moldavi. Por kontributi i saj efektiv pritet në ciklin e dytë të problematikës dhe konkretisht në Ballkan, ku ndodhet vetë.
Shqipëria mund dhe duhet të angazhohet të verë në lëvizje OSBE në funksion të rigjallërimit të dialogut midis Kosovës dhe Serbisë me qëllim normalizimin e marrëdhënieve midis dy shteteve fqinjë. Kjo nuk ka të bëjë me “neutralitetin“e funksionit të kryetarit të OSBE, sepse dialogu Kosovë-Serbi është i jetësuar në bazë të rezolutës së OKB dhe është zhvilluar me ndërmjetësimin e BE. Shqipëria mund t’i atashohet si kryetare e rradhës e OSBE përpjekjeve ndërkombëtare për vënien në lëvizje të dialogut në funksion të normalizimit të marrëdhënieve dhe stabilitetit në rajon.
Nuk janë të qarta shkaqet përse presidenca shqiptare e OSBE heziton dhe nuk guxon të përmendë as Ballkanin e as Kosovën. Çdo diplomat i rangut të ulët do të kishte qenë në gjendje t’i sugjeronte formula të përfshirjes në prioritetet e kryesimit shqiptar edhe Ballkanin, edhe Kosovën.
Ka një hipotezë se hezitimi i Tiranës për të paraqitur Kosovën në programin e saj të kryesimit mund të vijë nga presioni i Serbisë mbi qeverinë e Shqipërisë. Në datën 5 dhjetor 2018 kur Këshilli Ministerial i OSBE miratoi marrjen e presidencës së rradhës nga Shqipëria, Serbia ka paraqitur një deklaratë interpretative, ku i kërkon Shqipërisë që “vendimet e saj gjatë kryesimit të OSBE lidhur me çeshtjen e “Kosovës dhe Metohisë” të merren në mënyrë transparente. Ne presim nga kryesia shqiptare që të shmangë çdo veprim që nuk përputhet me statusin e neutralitetit të organizatës sonë. Ne presim që Shqipëria të shmangë axhendën e saj kombëtare gjatë 2020. Serbia është gati të ndajë me të përvojën e saj në kryesimin e OSBE në vitin 2015”.
Ka dhe një hipotezë tjetër që shmangien e Kosovës nga programi i presidencës shqiptare të OSBE ta kenë sugjeruar delfinët shqiptare të ish-ministrave të jashtëm serbë, që sot e kësaj dite i ngatërrohen nëpër këmbë diplomacisë së Shqipërisë.
Personalisht do ta këshilloja qeverinë që ta aplikonte përvojën e kryesimit të OSBE nga Serbia në lidhje me Kosovën dhe ta bënte Kosovën pjesë të prioriteteve të presidencës shqipare. Kryetari i rradhës i OSBE në 2015 Ivica Daçiç në të gjitha veprimtaritë dhe vizitat vazhdimisht ka deklaruar dhe ka luftuar kundër pavarësisë së Kosovës, lavdëronte shtetet që nuk e njihnin Kosovën dhe lobonte për çnjohjen e Kosovës në shtetet që e njihnin.
Shqipëria, anëtare e OSBE, nuk protestoi njëherë në atë kohë pse presidenca serbe nuk respektonte “neutralitetin” e organizatës. Ministri i jashtëm serb shkonte gjithandej me uniformën e kryetarit të OSBE, me paratë e OSBE, ku janë edhe kuotat e Shqipërisë, dhe vepronte për interesat e ngushta të Serbisë kundër Kosovës dhe Tirana nuk protestoi njëherë.
Funksioni i kryetarit të rradhës të OSBE nuk është këmisha e forcës për të mbyllur gojën për interesat jetike kombëtare, ku hyn edhe Kosova. Shqipëria duhet t’i mbyllë gojën në OSBE Serbisë, e cila ende flet në OSBE me emrat kolonizues “Kosova-Metohija”, në një kohë që gjithë dokumentat ndërkombëtare, që nga rezoluta 1244 dhe të gjitha dokumentat e OKB, të BE, të Këshillit të Europës, të OSBE,etj. e përcaktojnë emrin Kosovë.
Shqipëria duhet t’i mbyllë gojën në OSBE Serbisë që flet për “deklaratë të njëanëshme të pavarësisë” së Kosovës, në një kohë kur Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, tribunali më i lartë juridik i OKB, ka përcaktuar me vendim gjyqësor se pavarësa e Kosovës përputhet me ligjin ndërkombëtar.
Presidenca shqiptare e OSBE bën mirë që ka planifikuar të shkojë në disa shtete të OSBE, përfshirë edhe disa që nuk e njohin Kosovën. Por në vend që të djersitet për Donjeckun e Luganskun, do të bëjë mirë të përfitojë nga rasti t’u flasë për Kosovën dhe nevojën e njohjes së saj. Ai duhet ta bëjë këtë edhe në Rusi, ku planifikon të shkojë, dhe të mos ketë asnjë drojtje, përderisa presidenti Putin ka zhvilluar bisedime me presidentin e Kosovës në Paris në nëntor 2018.
Dhe të jetë i sigurt që në Moskë do ta marrin më seriozisht, nëse u flet për Kosovën dhe jo për Krimenë.
Është për të ardhur keq që kryetari i rradhës i OSBE e filloi misionin e tij me një autogol diplomatik. Në takimin në Vienë me disa gazetarë shqiptarë, me gjysëm zëri deklaroi se “e kemi kapacitetin për të bërë diçka per Kosovën, aq më tepër që unë në Prishtinën zyrtare jam tradhëtar”.
Është një mungesë korrektësie diplomatike dhe shtetërore, kur sapo ke veshur qyrkun e kryetarit të OSBE pret urat me Prishtinën zyrtare. Përveç habisë së sjelljes jonormale midis dy shteteve shqiptare, lind dyshimi i madh në qarqet diplomatike të Vienës dhe të Europës për shkallën e besueshmërisë ndaj presidencës shqiptare në OSBE, e cila nuk është në gjendje të zgjidhë konfliktin me shtetin e saj vëlla Kosovën, pa le më t’i besosh të ndërmjetësojë për Krimenë, Donjeckun, Luganskun, Transnistrian, etj.
Shqipëria sapo e mori funksionin e kryetarit njëvjeçar të OSBE. E nisi keq, por ka ende kohë ta koregjoje dhe të verë në programin e saj të veprimtarisë diplomatike si kryesuese e OSBE interesat e saj jetike. Kozmopolitizmin le t’ua lerë shteteve të mëdha, që mund t’ia përballojnë kostot./Dita
